در جست‌وجوی گور

در جست‌وجوی گور و دو نمایش‌نامهٔ دیگرِ نو

*

کانزه کجیرو نُبومیتسو(Kanze Kiyotsugu Kan`ami)

کانزه کیتسوگو کان‌آمی (Yugyo Yanagi)

برگردان مقداد جاویدی صباغیان

*

ارزیابی متون نو همواره زیر سایۀ توجه به عناصر ناادبیِ اجرا صورت گرفته است. حتی می‌توان گفت اجرای نمایش نو میل آن دارد تا ارزش‌های ادبی را پنهان كند. سطرها آن‌قدر خفه و تصنعی ادا می‌شوند که فهم آن‌ها تقريباً ناممکن به نظر می‌رسد، مگر کسی از پیش متن را در یاد داشته باشد. بیان بازیگران هنگام گفتن جمله‌ای چون «من از عذابی تحمل‌ناپذیر در رنجم.» و جمله‌ای چون «درختان گیلاس به شکوفه نشسته‌اند.» چندان از یکدیگر متفاوت نیست. سنت‌های ديرپا هر آهنگی در صدای بازیگر و هر یک از حرکات بدن او را از پیش مقرر كرده‌اند. در این سنت‌ها مقصد آشکار كردن معناهای غایی متون است، ولی این معناها از معنای هر یک از سطرها فراتر می‌روند و بنابراين ممکن است بازیگری سطری را بسيار خوب ادا کند، بی آنکه معنای آن را بفهمد.

*

اجرا و هم متن در نمایش کلاسیک نوی ژاپن سکرآور است و سحرانگیز، نه فقط برای ما که نسبت به افق فرهنگی آن در بُعد به‌سرمی‌بریم، بلکه برای مخاطبان ژاپنی امروز و حتی مخاطبان هم‌روزگارش، و دانلد کین در درآمد ارزنده و روشنگرش به این مهم اشاره کرده است. جادوی نمایش نو را شاید بتوان در چند خصیصهٔ آن بازشناخت. اول، این نمایشی شاعرانه است که در اجرا با طنین موسیقی همراه می‌شود. در نمایش نو شعر نمایشی با دامنۀ وسیعی از اشعار تغزلی و مذهبی که حتی شاید با روایت اصلی بی‌ارتباط باشند، پیوندی بینامتنی برقرار می‌کند و همین از دلایل پیچیدگی و دشواری فهم کامل متن نمایش نو است و بر رازآمیزی‌اش می‌افزاید. دوم، نمایش نو اساساً در ارتباط با محیط طبیعی معنا و گسترش می‌یابد؛ هم در صحنة اجرا و هم در شعر نمایشی نشانه‌های طبیعت به‌وفور یافت می‌شوند و این تا جایی است که وصف طبیعت و حال‌وهوای آن گاه بر روایت اصلی پیشی می‌گیرد. سوم، در شمار زیادی از نمایشهای نو خشونتی (جسمانی) مشهود است که البته هرگز در اجرا به دیده نمی‌آید، بلکه به‌دقت و گاه با جزئیات در قالب شعر نمایشی مجسم می‌شود. چهارم، شیته که نقش اصلی نمایش است، در روند اجرا استحاله می‌یابد و در دومین بخش نمایش چهرة حقیقی خود را می‌نماید.