نمایش‌نامه‌ی پنج‌پرده‌ای و مینی‌مالیستی وازریک مرده است! به نویسند‌گی صحرا رمضانیان برداشتی آزاد از داستانی کوتاه با همین عنوان به قلم احمد آرام است. زبان نمایش‌نامه نیز ترکیبی از گفت‌وگوها و تک‌گویی‌های محاوره‌ای فارسی، زبان شعر و زبان انگلیسی است. گوزن شمالی در این نمایش‌نامه، نمادی از انسان مهاجر و سرگشته است که اشاره به زند‌گی روزمره‌ی کتی هم دارد زیرا او برای امرار معاش باید لباس گوزن بپوشد.باید تأکید کنم نمایش‌نامه‌ی وازریک مرده است! قهرمانی ندارد بل‌که شاهد انسان‌های معمولی هستیم. رمضانیان به زندگی تکنولوژی‌زده و غربت مهاجران توجه ویژه‌ای کرده و این مفاهیم را به داستان اصلی اضافه کرده است.

بیست‌وپنج جستار درخشان که در مجموعۀ تأملاتی از روی صندلی چرخ‌دار گرد آمده است، گواهی بر آسیب‌پذیری، بینش و ایمان راسخ نویسندۀ آن هستند. دبیوس پس از تصادفی که سال 1986 برایش رخ داد، ناامیدی را پشت سر گذاشت، پذیرش را آموخت و دست‌آخر شادمانی را در جادویی فریضه‌مانند، پیش‌پاافتاده‌ترین کارهای روزانه پیدا کرد. خواه از رابطه با پدرش نوشته باشد یا از تعرض به خواهر دلبندش، از ایمانش به آیین کاتولیک یا از خودکشی افسر دگرباش نیروی دریایی، ستایش نویسندگان همکاری چون همینگوی و میلر یا حتی کار سادۀ ساندویچ درست کردن برای دخترانش، دبیوس قلب مسائل را می‌شکافد. اینجا با استادی زبردست، آن هم در قلۀ توانمندی‌اش روبه‌رو هستیم؛ استادی که نوشته‌هایش «با فیض و موهبت آکنده شده و درخشش معنوی بر آن‌ها فروباریده است.»

***

آندره دبیوس(1936-1999) را یکی از بزرگ‌ترین نویسندگان آمریکایی داستان کوتاه و جستار در قرن بیستم می‌شناسند. نوشته‌های او را نمونه‌های ارزشمند نثر گزیده‌گو و روشنگر و موشکافانه دربارۀ روح انسان برمی‌شمارند. معمولاً دبیوس را با چخوف می‌سنجند و به چشم «نویسندۀ نویسندگان» می‌بینند. او برندۀ جایزۀ پی‌ای‌ان/مالامود، جایزۀ ری برای داستان کوتاه ممتاز، جایزۀ جین استاین از آکادمی هنر و ادبیات آمریکا ، نخستین دورۀ جایزۀ سالانۀ لارنس ال. وینشپ از بوستون گلوب شده و فینالیست جایزۀ پولیتزر برای کتاب غیرداستانی بوده است. او همچنین عضو بنیادهای گوگنهایم و مک‌آرتور بوده است.

این کتاب تنها برای میان‌سال‌ها نیست، بلکه برای هرکسی است که با ماهیت تغییرناپذیری چون زمان تعامل دارد. این اثر با فلسفهٔ کاربردی سروکار دارد: نوعی تفکر فلسفی است که بر روی چالش‌های میان‌سالی تمرکز می‌کند.

فیلسوف‌ها همواره به دشواری‌های دوره میان‌سالی بی‌توجهی کرده‌اند، ولی این دشواری‌ها از نظر فلسفی جذاب هستند و با همان ابزارهایی که فیلسوف‌ها استفاده می‌کنند می‌توان آن‌ها را مورد بررسی قرار داد.

کتاب «راهنمای مواجهه فلسفی با میان‌سالی» یک کتاب راهنما است اما نه از نوع استاندارد و معمول آن. چرا که بیش‌تر با پرسش‌های اساسی سروکار دارد که اغلب دربارهٔ نوع احساس شما نسبت به زندگی هستند، به نوعی کم‌تر به دنبال تغییرات بیرونی است.

این اثر می‌خواهد به شما بگوید میان‌سالی برای شروع یک چیز تازه خیلی مقطع سنی دیری نیست، ولی اغلب به چنین حسی می‌رسیم که زمان در دوران میان‌سالی خیلی کوتاه به نظر می‌رسد. نگذارید این مسئله فریبتان بدهد. بیش‌تر از آن‌چه که فکر می‌کنید زمان دارید. کی‌رن سیتا در این کتاب با تکیه بر نظریه‌های فلسفی، توصیه‌ها و استراتژی‌هایی برای وفق یافتن با میان‌سالی ارائه داده است..

پیتر د بویسر فیلم‌ساز و نویسندۀ بلژیکی، داستان و ناداستان می‌نویسد؛ تئاتر و غیر تئاتر. متن‌های خودش را روی صحنه می‌برد و او با لقب هایرونیموس بوش معاصرِ ادبیات و قصه گوی قرن بیست و دو توصیف می‌کنند.

***

بر صحنه، مجموعه‌ای از اشیاست که نقش ویژه ای را در تاریخ ما بازی کرده اند. آن‌ها آن‌جا بودند وقتی ما کسی شدیم که امروز هستیم. زمانی که بار دیگر امتداد مسیر ما برای ما چیده شد، آن‌ها در سکوت حضور داشتند. همراه این‌ها یک پسر و یک اسب در جست‌وجوی آیندۀ گمشده هستند. یک سفر لذت‌بخش و حماسی در حال شروع شدن است.

فرانتس ورفل، در سال 1890 در پراگ، قلمرو سلطنتی بوهمیا، در یک خانواده­ی ثروتمند چشم به جهان گشود. او نماینده­ی اکسپرسیونیسم (سبکی پر از استعاره، نمادین همراه با لحن چکشی) بوده و یکی از نویسندگان دویچ‌تبار یهودی است که کتاب‌هایش توسط حزب نازی، در سال 1933 سوزانده شد. از میان آثار وی می‌­توان به «مقتول مقصر است»، «چهل روز از موسی داغ» و «سرود برنادت» اشاره کرد.

***

فیالا، افسر گارد امنیتی امپراتوری اتریش، مقامش را پس از جنگ جهانی اول از دست داده است. نگرانی او از آینده­ی خانواده، اجازه نمی‌دهد شعله­‌ی حیاتش -علی­رغم نزدیک‌شدن مرگ- خاموش شود. او می‌خواهد خانواده‌ را که نماد دنیای در حال فروپاشی است، نجات دهد.

در جست‌وجوی گور و دو نمایش‌نامهٔ دیگرِ نو

*

کانزه کجیرو نُبومیتسو(Kanze Kiyotsugu Kan`ami)

کانزه کیتسوگو کان‌آمی (Yugyo Yanagi)

برگردان مقداد جاویدی صباغیان

*

ارزیابی متون نو همواره زیر سایۀ توجه به عناصر ناادبیِ اجرا صورت گرفته است. حتی می‌توان گفت اجرای نمایش نو میل آن دارد تا ارزش‌های ادبی را پنهان كند. سطرها آن‌قدر خفه و تصنعی ادا می‌شوند که فهم آن‌ها تقريباً ناممکن به نظر می‌رسد، مگر کسی از پیش متن را در یاد داشته باشد. بیان بازیگران هنگام گفتن جمله‌ای چون «من از عذابی تحمل‌ناپذیر در رنجم.» و جمله‌ای چون «درختان گیلاس به شکوفه نشسته‌اند.» چندان از یکدیگر متفاوت نیست. سنت‌های ديرپا هر آهنگی در صدای بازیگر و هر یک از حرکات بدن او را از پیش مقرر كرده‌اند. در این سنت‌ها مقصد آشکار كردن معناهای غایی متون است، ولی این معناها از معنای هر یک از سطرها فراتر می‌روند و بنابراين ممکن است بازیگری سطری را بسيار خوب ادا کند، بی آنکه معنای آن را بفهمد.

*

اجرا و هم متن در نمایش کلاسیک نوی ژاپن سکرآور است و سحرانگیز، نه فقط برای ما که نسبت به افق فرهنگی آن در بُعد به‌سرمی‌بریم، بلکه برای مخاطبان ژاپنی امروز و حتی مخاطبان هم‌روزگارش، و دانلد کین در درآمد ارزنده و روشنگرش به این مهم اشاره کرده است. جادوی نمایش نو را شاید بتوان در چند خصیصهٔ آن بازشناخت. اول، این نمایشی شاعرانه است که در اجرا با طنین موسیقی همراه می‌شود. در نمایش نو شعر نمایشی با دامنۀ وسیعی از اشعار تغزلی و مذهبی که حتی شاید با روایت اصلی بی‌ارتباط باشند، پیوندی بینامتنی برقرار می‌کند و همین از دلایل پیچیدگی و دشواری فهم کامل متن نمایش نو است و بر رازآمیزی‌اش می‌افزاید. دوم، نمایش نو اساساً در ارتباط با محیط طبیعی معنا و گسترش می‌یابد؛ هم در صحنة اجرا و هم در شعر نمایشی نشانه‌های طبیعت به‌وفور یافت می‌شوند و این تا جایی است که وصف طبیعت و حال‌وهوای آن گاه بر روایت اصلی پیشی می‌گیرد. سوم، در شمار زیادی از نمایشهای نو خشونتی (جسمانی) مشهود است که البته هرگز در اجرا به دیده نمی‌آید، بلکه به‌دقت و گاه با جزئیات در قالب شعر نمایشی مجسم می‌شود. چهارم، شیته که نقش اصلی نمایش است، در روند اجرا استحاله می‌یابد و در دومین بخش نمایش چهرة حقیقی خود را می‌نماید.

به‌‌طور کلی نمایش‌نامه‌ی سوسمارالدوله نقاط قوت بسیاری دارد و علاوه بر نکاتی که در نقد این اثر به آن‌ها اشاره شد، می‌توان به اضافه‌کردن بعدهای شخصیتی بیش‌تر به افراد و در نتیجه شخصیت‌پردازی کامل‌تر، اجرایی نمودن اثر، طنزی که علاوه بر ابعاد اجتماعی، سیاسی، اجتماعی، مذهبی و… از ابعاد روان‌شناسی و‌ نشانه‌‌شناسی هم برخوردار است و مهم‌ترین تلاش نویسنده استفاده از زبان دوران قاجاری ولی اِم‌روزی‌تر، به کار بردن واژه‌گان عامیانه و در نهایت زبانی روان و سلیس است که می‌تواند بسیار حائز اهمیت باشد.

ژرار دو نروال، از تأثیرگذارترین نویسندگان سوررئالیست فرانسوی است. اورلیا را می‌توان به نوعی سفرنامۀ‌ روحی نروال به شرق دانست، سفرنامه‌ای همراه با ذهن جنون‌آمیز نویسنده. این کتاب در زمان خودش در تقابل با عقل‌گرایی مدرن فرانسه قرار گرفت بود. کتاب اورلیا و در مجموع خود نروال تاثیر زیادی بر جنبش‌های سورئالیستی گذاشتند. آندره برتون که از ستایشگران او بود، دربارۀ نروال گفت: «روح سوررئالیسم در نروال حلول کرده بود». اهمیت ژرار دو نروال در ادبیات فرانسه بیشتر به این دلیل است که او اولین کسی بود که اشراق را وارد رمان فرانسه کرد. شباهت‌های بی‌شمار بین هدایت و نروال (به‌خصوص نزدیکی‌های بنیادین «بوف کور» و «اورلیا»)، جدل‌ها و سوءتفاهم‌های زیادی را میان اهالی ادبیات به‌وجود آورده است و با وجود این که روژه لسکو از اتفاقی بودن این همانندی‌ها خبر داد، هنوز هم بر سر تأثیر و تقلید «بوف کور» از «اورلیا»، آرا و اختلاف‌های بسیاری وجود دارد.